Overactieve schildklier

Wat is hyperthyreoïdie?

Thyroxine is een chemische stof (hormoon) in het lichaam, gemaakt door de schildklier. Deze stof gaat via de bloedbaan door het hele lichaam heen en draagt ertoe bij dat de lichaamsfuncties (het metabolisme) op de juiste manier werken. Vele cellen en weefsels in het lichaam hebben thyroxine nodig om goed te kunnen functioneren.

Hyperthyreoïdie betekent een overactieve schildklier. Wanneer de schildklier overactief is, wordt er te veel thyroxine geproduceerd. Dit extra thyroxine veroorzaakt versnelde werking van een groot aantal lichaamsfuncties (in tegenstelling tot hypothyreoïdie, waarbij te weinig thyroxine gemaakt wordt, waardoor een aantal lichaamfuncties vertragen).

Thyreotoxicose is een term die waarschijnlijk door artsen gebruikt wordt in plaats van hyperthyreoïdie. De twee termen betekenen vrijwel hetzelfde.

Wat zijn de symptomen van hyperthyreoïdie?

• Rusteloosheid, nervositeit, emotioneel zijn, kribbig, slecht slapen, en 'altijd onderweg'.
• Trillen van de handen. 
• Gewichtsverlies ondanks een grotere eetlust. 
• Hartkloppingen. 
• Transpireren, ongemak bij hitte en meer dorst. 
• Diarree of veelvuldige stoelgang (vaker dan normaal). 
• Kortademigheid. 
• Huid problemen, haaruitval en jeuk. 
• Verandering van de maandelijkse cyclus – vaak verandert de menstruatie en wordt heel licht of onregelmatig. 
• Moeheid en spierzwakte kunnen elementen zijn. 
• Zwellen van de schildklier in de nek (struma) kan voorkomen. 
• Problemen met de ogen (als je de ziekte van Graves hebt, zie onder).

De meeste mensen met hyperthyreoïdie hebben niet alle symptomen, maar een combinatie van twee of meer komt vaak voor. De symptomen ontwikkelen zich gewoonlijk heel langzaam in een aantal weken tot maanden. Alle symptomen kunnen door andere problemen veroorzaakt worden, zodat de diagnose in eerste instantie soms niet voor de hand ligt. De symptomen kunnen in het begin heel licht zijn, en dan erger worden als het niveau van thyroxine in het bloed langzaam stijgt.

Mogelijke complicaties

Als je onbehandelde hyperthyreoïdie hebt:

• is er een grotere kans op ontwikkeling van hartproblemen zoals atriumfibrilleren (een abnormaal hartritme), cardiomyopathie (hartspierziekte), angina pectoris en hartaanval.
• bestaat er een groter risico op zwangerschapscomplicaties, bijvoorbeeld miskraam, ecclampsie (stuipen), vroeggeboorte, laag geboortegewicht, doodgeboren baby en mogelijke congenitale (aangeboren) misvormingen. 
• heb je meer kans op osteoporose (botontkalking). 
• Met behandeling is de prognose goed.  De meeste symptomen en risico’s op complicaties verdwijnen met een succesvolle behandeling.

Wie krijgt hyperthyreoïdie?

Ongeveer 2%van de  vrouwen, en 2 promille van de mannen ontwikkelen hyperthyreoïdie op enig moment in hun  leven.  Dit kan op elke leeftijd gebeuren.

Wat zijn de oorzaken van hyperthyreoïdie?

Er zijn verschillende oorzaken, waaronder:

De ziekte van Graves

De ziekte van Graves is de meest voorkomende oorzaak. Dit kan op elke leeftijd voorkomen, maar treft in de meeste gevallen vrouwen op een leeftijd van tussen 20 en 40 jaar. Het kan iedereen treffen maar er is vaak sprake van een familiegeschiedenis aangaande deze aandoening.

De ziekte van Graves is een auto-immuunziekte. Het immuunsysteem maakt normaal antistoffen aan om bacteriën, virussen, en andere 'ziektekiemen' aan te vallen. Bij auto-immuunziekten maakt het immuunsysteem antistoffen tegen de weefsels van het lichaam. Als je de ziekte van Graves hebt, maak je antistoffen die zich aan de schildklier hechten. De schildklier wordt gestimuleerd in werking en maakt grote hoeveelheden thyroxine. Men denkt dat er iets is dat het immuunsysteem aanzet deze antistoffen te maken. De 'boosdoener' is niet bekend.

Bij de ziekte van Graves wordt de schildklier meestal groter, waardoor een zwelling in de hals (struma) ontstaat. De ogen zijn in de helft van de gevallen ook aangedaan. In dat geval worden de ogen naar voren 'geduwd'  en puilen uit (proptosis). Dit kan ongemak en waterende ogen veroorzaken. Er kunnen ook problemen met de oogspieren ontstaan, waardoor men dubbel ziet. Het is niet duidelijk waarom deze oogsymptomen voorkomen bij sommige mensen die de ziekte van Graves hebben. Het kan mogelijk te wijten zijn aan de antistoffen die het weefsel rond de ogen aantasten.

Thyreoïde noduli
Dit is een minder vaak voorkomende oorzaak van hyperthyreoïdie. Noduli zijn bulten die zich in de schildklier kunnen ontwikkelen. De oorzaak is niet duidelijk. Meestal zijn ze goedaardig (niet-kwaadaardig) maar is het schildklierweefsel niet normaal.

Dit abnormale schildklierweefsel in de noduli reageert niet op het normale controlesysteem, waardoor de juiste hoeveelheid thyroxine aangemaakt wordt. Daarom worden er, als er sprake is van een nodus, grotere hoeveelheden thyroxine aangemaakt.

• Soms vormt er zich maar één nodus. Dit wordt een toxisch solitair adenoom genoemd en komt meestal voor bij mensen op een leeftijd van 30 tot 50 jaar.
• De schildklier kan in zijn geheel nodulair worden. Dit komt meestal voor bij oudere mensen en wordt toxisch multinodulair struma genoemd.

NB: het bovengenoemde woord "toxisch" aangaande adenomen or multinodulaire struma’s betekent niet  "giftig". Het is een medische term die hyperthyreoïdie betreft.

Andere oorzaken
Er zijn verschillende andere oorzaken voor hyperthyreoïdie. Bijvoorbeeld mensen die de medicijnen amiodaron of lithium gebruiken, kunnen hyperthyreoïdie ontwikkelen. Er zijn verschillende andere zeldzame ziekten die het resultaat zijn van de overtollige aanmaak van thyroxine.

Hoe wordt de diagnose hyperthyreoïdie gesteld?

De diagnose hyperthyreoïdie wordt door een bloedonderzoek gesteld. Een normaal bloedonderzoek kan de mogelijke diagnose ook uitsluiten, als de betreffende symptomen aanwezig zijn.  Gewoonlijk wordt het volgende in het bloed gemeten:

• Thyreoïd-stimulerend hormoon (TSH). Dit hormoon wordt in de hypofyse in de hersenen gemaakt en in de bloedbaan afgegeven. Het stimuleert de schildklier tot het produceren van thyroxine. Als het thyroxineniveau in het bloed hoog is, dan geeft de hypofyse minder TSH af.  Een laag niveau TSH betekent dus dat de schildklier overactief is en te veel thyroxine aanmaakt.
• Thyroxine (T4). Een hoog niveau van T4 is een bevestiging van hypertheroïdie.

Soms zijn de resultaten van de onderzoeken ‘op het randje’ (grensgeval), bijvoorbeeld een normaal T4 niveau maar een laag TSH. Andere onderzoeken worden dan soms uitgevoerd om de situatie en de oorzaak te verduidelijken. Meting van een andere bloedwaarde, die van T3 bijvoorbeeld of een echo van de schildklier of een scan van de schildklier bij aanwezigheid van een multinodulair struma. Als de testen grensgeval zijn is er nog de mogelijkheid de onderzoeken een paar weken later te herhalen, omdat de resultaten van de ‘grenswaarden’ soms ook te wijten kunnen zijn aan een andere ziekte. Andere onderzoeken kunnen uitgevoerd worden in gevallen waar men een zeldzame oorzaak voor hyperthyreoïdie vermoedt.

Wat is de behandeling bij hyperthyreoïdie?

Het hoofddoel van de behandeling is het verlagen van de thyroxine tot een normaal niveau. Andere problemen zoals een groot struma (schildklierzwelling) of daardoor veroorzaakte oogproblemen kunnen ook behandeling nodig hebben. Er wordt ook rekening gehouden met factoren zoals een onderliggende oorzaak voor het probleem, de leeftijd en de grootte van een struma, bij de beslissing voor het beste behandelplan. Behandelmogelijkheden zijn de volgende.

Medicijnen - gewoonlijk carbimazol
Medicijnen kunnen de door de overactieve schildklier aangemaakte hoeveelheid thyroxine verlagen. Het meest voorgeschreven medicijn is carbimazol. Carbimazol heeft geen invloed op de al aangemaakte en opgeslagen thyroxine, maar verlaagt de productie. Het kan dus 4 tot 8 weeks duren voordat het thyroxineniveau door de behandeling omlaag gaat.

De dosis carbimazol die nodig is om de thyroxine op een normaal niveau te houden verschilt per persoon. Carbimazol wordt in eerste instantie meestal een periode van 12-18 maanden ingenomen. Daarna stabiliseert de aandoening zich in de helft van de gevallen en kan men met de carbimazol stoppen. Als de aandoening een tijdje later weer opvlamt, dan kan een nieuwe kuur nodig zijn. Bij ongeveer de helft van de gevallen moet de carbimazol langdurig, zo niet levenslang, ingenomen worden om de symptomen onder controle te houden. Een andere behandeling kan dan een betere keuze zijn als je de carbimazol niet langdurig in wilt nemen.

Waarschuwing: carbimazol kan in zeldzame gevallen de witte bloedcellen, die infectie bestrijden, aantasten. Als je last krijgt van koorts, een zere keel, mondzweren en andere op infectie duidende symptomen terwijl je carbimazol inneemt, dan onmiddellijk met de tabletten stoppen en naar de dokter gaan voor een bloedtest.

Jodium-131
Het gaat hierbij om het nemen van een drankje, of het inslikken van een capsule, met radioactief jodium. De belangrijkste taak van jodium in het lichaam is het maken van thyroxine. De radioactieve jodium bouwt zich in de schildklier op. Een concentratie van radioactiviteit in de schildklier vernietigt wat schildklierweefsel, zodat er minder thyroxine geproduceerd wordt. De dosis radioactiviteit is laag en niet gevaarlijk voor de rest van het lichaam. Het is echter niet aan te bevelen als je zwanger bent of borstvoeding geeft.  Daarnaast zouden vrouwen tot minstens 6 maanden na een dergelijke behandeling ook niet zwanger moeten raken, en aan mannen wordt geadviseerd geen kinderen te verwekken na behandeling gedurende minstens 4 maanden.

Na een jodium-131 behandeling dient men ook voor een bepaalde tijd langdurig contact met anderen te vermijden. Dit kan een periode van 2-4 weken zijn, afhankelijk van de hoeveelheid jodium-131 die toegediend wordt. Het doel is hierbij te voorkomen dat anderen aan de radioactiviteit blootstaan. Voor deze tijd is het raadzaam voorzorgsmaatregelen te treffen, zoals:

• Contact met kinderen beperken. Als je kinderen hebt, of werk waarbij je met kinderen omgaat, dan is het raadzaam dit voor de behandeling met de specialist te bespreken.
• Respecteer de afstand van een armslengte t.a.v. andere mensen. 
• Slaap alleen. 

Vermijd plaatsen zoals bioscopen, theaters, café’s en restaurants waar je in nauw contact met andere mensen bent.
Neem vrij van je werk, als je in nauw contact met andere mensen werkt.
De specialist zal gedetailleerd advies geven t.a.v. de voorzorgsmaatregelen.

Schildklierhormoonvervangende therapie
Bij elk geval kan het voor een arts moeilijk zijn om de juiste dosis carbimazol, of de juiste hoeveelheid jodium-131, te bepalen. Door te veel behandeling kan het thyroxineniveau te laag worden. Te weinig behandeling betekent dat het niveau hoger dan normaal blijft. Regelmatige bloedonderzoeken zijn noodzakelijk om het thyroxineniveau te bepalen.

Het kan een optie zijn om elke dag opzettelijk een hoge dosis carbimazol in te nemen, of om eenmalig een hoge dosis of jodium-131 te nemen. Daardoor stopt de schildklier met het aanmaken van thyroxine, maar dan moet men elke dag een dosis thyroxine (tabletten) innemen om het thyroxine in het bloed op een normaal niveau te houden. Deze behandelmethode wordt nogal eens toegepast.

Operatie
Hierbij wordt een deel van de schildklier weggehaald. Het kan een goede optie zijn bij een groot struma, dat problemen in de in de hals veroorzaakt. Als er te veel schildklierweefsel weggehaald wordt, is dat meestal niet problematisch, aangezien men thyroxine in kan nemen om het schildklierhormoon op een normaal niveau te houden.  Het is gewoonlijk een veilige operatie maar houdt, zoals alle operaties, toch een klein risico in.

Behandeling bij oogproblemen
Het kan nodig zijn een oogarts te raadplegen als er sprake is van oogproblemen bij de ziekte van Graves. Bij ongeveer de helft van de mensen met de ziekte van Graves ontwikkelen zich slechts lichte klachten van de ogen. Maatregelen zoals kunsttranen, zonnebril, oogbescherming tijdens de slaap kunnen afdoende zijn.

Ongeveer 5% van de mensen heeft echter bij de ziekte van Graves ernstige oogklachten. Behandeling kan dan moeilijker zijn en omvat operatie, behandeling door bestraling, of met corticosteroïden.

Betablokkers
Sommige mensen nemen betablokkers (bijvoorbeeld propranolol, atenolol, etc.) gedurende een paar weken, terwijl het niveau thyroxine langzaam daalt door één van de bovenstaande  behandelingen. Betablokkers kunnen enkele van de klachten door een hoog thyroxineniveau remmen of tegengaan. Ze helpen in het bijzonder de symptomen zoals trillen, hartkloppingen, zweten, opwinding, en angstgevoelens te verminderen.

Begeleiding
Regelmatige controle is raadzaam, zelfs na een succesvolle behandeling. Het belangrijkste is een jaarlijks bloedonderzoek om na te gaan of het schildklierhormoon (thyroxine) in het bloed op het juiste niveau is. De huisarts kan dit onderzoek doen. De reden is dat sommige mensen later weer hyperthyroïdie krijgen. Weer anderen kunnen later, na een succesvolle behandeling, een onderactieve of te traag werkende schildklier ontwikkelen. Als dat gebeurt kan dit meestal gemakkelijk met thyroxinetabletten verholpen worden.