Somatisatie en somatoforme stoornissen

Wat is somatisatie?

Wanneer lichamelijke symptomen veroorzaakt worden door psychische of emotionele factoren heet dit somatisatie. Bijvoorbeeld veel mensen hebben af en toe hoofdpijn veroorzaakt door mentale stress. Stress en andere psychische problemen kunnen veel andere lichamelijke klachten veroorzaken. Zoals: pijn op de borst, vermoeidheid, duizeligheid, rugpijn, ziek gevoel, etc. (De term "psychosomatische stoornis' betekent zoiets als somatisatie, maar ook meer dan dat. Zie onze aparte folder genaamd 'Psychosomatische aandoeningen').

Hoe kan de geest fysieke symptomen veroorzaken?

De relatie tussen de geest en lichaam is complex en niet volledig begrepen. Als we 'somatiseren', worden de geestelijke of emotionele probleem ten dele, of geheel geuit als één of meer lichamelijke symptomen. Maar de symptomen zijn reëel en niet bedacht. Je voelt de pijn, de diarree, enz.

Hoe vaak komt somatisatie voor?

Het komt veel voor. Soms kunnen we de fysieke symptomen aan recente stress of geestelijke gezondheidsproblemen relateren. Je kunt je realiseren dat een aanval van nekpijn of hoofdpijn het gevolg is van stress. Angst en depressie zijn ook veel voorkomende aanleidingen voor de ontwikkeling van lichamelijke symptomen zoals hartkloppingen, pijn, etc. Vaak gaan de fysieke symptomen weg wanneer emotionele en mentale factoren minder worden. We realiseren ons vaak niet dat het fysieke symptoom is te wijten aan een geestelijke oorzaak. We kunnen denken dat we een lichamelijke ziekte hebben en ervoor naar de dokter gaan.

Somatisatie en functionele symptomen

Sommige artsen gebruiken liever de term 'functioneel' wanneer geen bekende lichamelijke oorzaak kan worden gevonden voor een fysiek symptoom. Onder een 'functioneel' symptoom wordt verstaan: een functie van het lichaam is defect (bijvoorbeeld, pijn of diarree), maar we weten de oorzaak niet. De oorzaak kan te wijten zijn aan psychische factoren (somatisatie), fysieke factoren die nog niet ontdekt zijn of een combinatie van beide. Een andere term die soms wordt gebruikt voor dergelijke symptomen is "medisch onverklaarbare symptomen."

Wat zijn de somatoforme stoornissen?

Somatoforme stoornissen zijn het "extreme" einde op de schaal van somatisatie. De lichamelijke symptomen blijven langdurig aanwezig of zijn ernstig, maar zijn niet te verklaren door een fysieke ziekte. Somatoforme stoornissen omvatten:

• somatisatiestoornis
• conversiestoornis
• pijnstoornis
• hypochondrie
• body dysmorphic disorder (bdd)

Deze aandoeningen worden gezien als afzonderlijke psychische stoornissen waarbij als de oorzaak van de symptomen mentale factoren worden gezien, die niet volledig kunnen worden verklaard door bv. een depressie, misbruik van middelen, of andere psychische aandoeningen. Mensen met somatoforme stoornissen geloven meestal niet dat hun symptomen te wijten zijn aan psychische factoren en zijn ervan overtuigd dat de oorzaak van hun klachten een lichamelijk probleem is.

Somatisatiestoornis
Mensen met deze aandoening hebben veel lichamelijke klachten in verschillende delen van het lichaam. Bijvoorbeeld hoofdpijn, misselijkheid, buikpijn, darmproblemen, menstruatieproblemen, vermoeidheid, seksuele problemen. De belangrijkste symptomen kunnen op verschillende tijdstippen steeds anders zijn. Mensen met deze klachten hebben de neiging emotioneel te zijn over hun symptomen. Ze ervaren hun symptomen als' verschrikkelijk ',' ondraaglijk' etc, en de symptomen kunnen sterk van invloed zijn op het dagelijks leven. De stoornis blijft langdurig aanwezig, hoewel de symptomen kunnen toe- en afnemen in ernst.

De oorzaak is niet bekend. Het kan te maken hebben met een onbewust verlangen naar ‘hulp, aandacht en zorg'. Het komt soms voor binnen een familie. De aandoening komt meestal voor het eerst naar voren tussen het 18e en 30e jaar. Meer vrouwen dan mannen worden getroffen. Het is moeilijk voor een arts om de diagnose somatisatiestoornis te stellen. Dit komt omdat een lichamelijke oorzaak voor de klachten niet altijd uit te sluiten is. Daarom zien deze mensen vaak diverse specialisten en ondergaan veel onderzoek, zonder dat een lichamelijke oorzaak voor de klachten wordt gevonden.

Hypochondrie
Dit is een aandoening waarbij mensen vrezen dat kleine klachten het gevolg kunnen zijn van een ernstige ziekte. Bij lichte hoofdpijn wordt aan een hersentumor gedacht, of een lichte huiduitslag wordt gezien als begin van huidkanker. Zelfs normale lichamelijke gewaarwordingen zoals 'een rommelende buik' kunnen gezien worden als een symptoom van een ernstige ziekte. Mensen met hypochondrie zijn vaak angstig en besteden veel tijd aan het denken over hun symptomen. Deze aandoening is vergelijkbaar met de somatisatiestoornis. Het verschil is dat mensen met hypochondrie wel kunnen accepteren dat hun klachten minimaal zijn, maar ze geloven of vrezen dat ze worden veroorzaakt door een ernstige ziekte. Geruststelling door een arts helpt meestal niet, aangezien mensen met hypochondrie vrezen dat de arts de ernstige ziekte nog niet heeft gevonden.

Conversiestoornis
Conversiestoornis is een aandoening waarbij een persoon klachten krijgt die wijzen op een ernstige aandoening van de hersenen of de zenuwen (een neurologische ziekte). Zoals blindheid, doofheid, spierzwakte, verlamming of gevoelloosheid in de armen of benen. De symptomen ontwikkelen zich meestal snel als 'reactie' op een stressvolle situatie. Onbewust zet je de mentale stress om in een fysiek symptoom.

Een conversiestoornis neigt te ontstaan tussen het 18e en 30e jaar. Meestal zijn de klachten na eeen paar weken weer over, maar soms kunnen ze langer aanhouden. Vaak gebeurt het maar één keer en is behandeling niet nodig als de klachten eenmaal verdwenen zijn. Sommige mensen hebben van tijd tot tijd een herhaling van de conversiestoornis.

Body dysmorphic disorder (bdd)
Body dysmorphic disorder is een aandoening waarbij je voortdurend ongerust en bezorgd bent over je uiterlijk. Een persoon met deze stoornis kan:

• zich focussen op een voor hem/haar zichtbaar lichamelijk gebrek dat andere mensen niet (kunnen) zien, OF
• een licht lichamelijk gebrek hebben, maar de bezorgdheid hierover staat in geen verhouding tot het gebrek.

Iemand kan denken dat hij of zij heeft een lelijke huid heeft of een scheef gevormde neus. Niemand ziet dit echter als een gebrek of als al wat te zien zou zijn zou niemand dat echt ernstig nemen. De persoon gaat zich echter helemaal focussen op het verbeelde defect, of de lichte afwijking. Zo kan iemand voortdurend in de spiegel kijken naar het schijnbare gebrek, of camouflerende make-up dragen om het defect te verbergen. Denken aan de ‘afwijking’ is bijzonder pijnlijk voor de mensen met deze aandoening. Sommige mensen met deze aandoening raadplegen een cosmetisch chirurg om het bedachte of triviale gebrek te corrigeren.

Pijnstoornis
Een pijnstoornis is een aandoening waarbij een persoon een aanhoudende pijn heeft die niet kan worden toegeschreven aan een lichamelijke aandoening.

Wie krijgt somatoforme stoornissen en zijn wat de oorzaken daarvan?

Somatoforme stoornissen kunnen bij iedereen op elke leeftijd voorkomen. Hoe vaak het voorkomt is moeilijk vast te stellen omdat veel gevallen waarschijnlijk niet zijn gediagnosticeerd. Aangenomen wordt dat een omatisatiestoornis vrij zeldzaam is, maar dat ypochondrie en body dysmorphic disorder wellicht vaker voorkomen. Sommige onderzoeken spreken van een voorkomen van body dismorphic disorder bij ongeveer 1 op de 200 mensen.

Het is niet duidelijk waarom sommige mensen somatoforme stoornissen ontwikkelen. Genetische en omgevingsfactoren spelen waarschijnlijk beide een rol. Somatoforme stoornissen komen meer voor bij mensen die alcohol en drugs gebruiken. Zowel alcohol als drugs kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn. ensen aan de alcohol of drugs om minder last te hebben van de somatische (lichamelijke) klachten. Anderzijds kan gebruik van alcohol of drugs nu juist somatiserende klachten in de hand werken.

Wat is de behandeling bij somatoforme stoornissen?

Behandeling is vaak moeilijk aangezien mensen met somatisatiestoornissen vaak niet accepteren dat hun symptomen zijn te wijten aan psychische factoren. Zij kunnen boos of geïrriteerd raken door artsen die de oorzaak voor hun klachten niet kunnen vinden. Een ander probleem waarmee artsen worden geconfronteerd, is dat mensen met een somatisatiestoornis, net als iedereen op enig moment fysieke aandoeningen kunnen ontwikkelen. Elk nieuw symptoom is dus steeds een uitdaging voor een arts hoe ver deze gaat in het onderzoek.

Veel mensen die een somatoforme stoornis denken te hebben, hebben ook nog andere psychische problemen zoals depressie, angst of drugsmisbruik. Behandeling van deze andere psychische problemen kan de situatie verbeteren.

Als de persoon kan worden overtuigd dat geestelijke (psychische) factoren kunnen bijdragen tot of de oorzaak zijn van lichamelijke symptomen dan kunnen zij instemmen met gesprekstherapie zoals cognitieve gedragstherapie. Hierdoor kan iemand wellicht de redenen achter de symptomen begrijpen, kunnen ze hun eigen aannames leren herkennen en verklaren en kunnen ze leren hoe ze emotionele problemen moeten identificeren en ermee om leren gaan.

Medicijnen hebben meestal niet echt een rol, behalve bij een body dysmorphic disorder. Onderzoek heeft etoond dat geneesmiddelen als selectieve serotonine re-uptake inhibitors (SSRI’s – bepaalde antidepressiva), symptomen kunnen verminderen bij mensen met een body dysmorphic disorder. Zie de afzonderlijke folder genaamd 'Body dysmorphic disorder' voor details.